شوک به اسرائیل؛ چرخش تاریخی اردن به سمت ایران

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از اقتصادنیوز؛ ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن ظاهراً به این نتیجه رسیده است که گشودن درهای کشورش به روی ایران، کشور وی را از بحران‌های فراوان نجات خواهد داد، و به ادعای ادی کوهن، محقق مرکز BESA، ملک عبدلله دوم در یک شیفت تاریخی که آن را با «اعلان 40 سال پیش انور سادات -رئیس جمهور وقت مصر- در مورد صلح با اسرائیل» مقایسه کرده، به ایران روی آورده است؛ به طوری‌که حالا می‌توان به صراحت گفت «اردناکنون متحد جمهوری اسلامی ایران است».

ادی کوهن در مقاله‌ای برای وبگاه مرکز بساکه نسخه ویرایش شده آن در جروزالم پستنیز منتشر شده است، با ابراز نگرانی از اینکه پادشاه اردن با تصور اینکه درمان بحران‌های فزاینده کشورش پیوند با ایران است، قصد دارد درهای کشورش را به روی تهران بگشاید، مدعی شده است اگرچه ممکن است در کوتاه مدت این بحران ها برطرف شود، اما این اتحاد در میان‌مدت اردن را مانند لبنان، عراق و یمن در پیوند کامل با ایران قرار می‌دهد.

وی نوشت: در 27 ژوئن 2021 ، پادشاه اردن عبدالله دوم با نخست وزیر عراق مصطفی کاظمی و رئیس جمهور مصر عبدالفتاح سیسی در بغداد دیدار کرد. این سه نفر توافق نامه همکاری را اعلام کردند که انتقال نفت عراق از طریق خطوط لوله به اردن و به مصر و از آنجا از طریق مدیترانه به اروپا ممکن می‌سازد. نویسنده مدعی است از آنجا که عراق یک کشور در پیوند کامل با ایران است، این توافق نشانگر چرخش پادشاه اردن به سمت جمهوری اسلامی ایران است. یک روز پس از اعلامیه ، رسانه های دولتی اردن همکاری مالی با ایران را  گسترش دادند.

گشایش زیارتگاه جعفر بن ابوطالب به روی زائران ایرانی؟

بر اساس این گزارش، زید نابلسی ، عضو "هیئت مشورتی پادشاه" که به تازگی منصوب شده است گفت: "جهانگردی مذهبی ایران جان دوباره ای به اردن خواهد داد."

سایت های رسانه ای تحت کنترل دولت اکنون در مورد یک میلیون گردشگر مذهبی پیش بینی شده ایرانی صحبت می کنند. انتظار می رود آنها برای بازدید از حرم [حضرت] جعفر بن ابوطالب به روستای کراک در 120 کیلومتری جنوب امان بیایند. مطبوعات اردن و عرب گمانه‌زنی درباره پیشنهاد ایران برای احداث فرودگاه در کراک را آغاز کرده اند.

به نوشته کوهن، در مذهب اهل سنت بازدید از آرامگاه‌ها برای عبادت عمل متعارفی نیست و زیارتگاه جعفر بن ابوطالب معمولاً بسته است، و علی رغم این امر، شخص ملک عبدالله برای ترویج و قانونی‌سازی چنین بازدیدهایی از این محل بازدید کرد.

و او به این اکتفا نکرد. سلطنت اردن اکنون از کارزاری برای ترویج مذهب شیعیان خود حمایت می کند و به ادعای کوهن این نوع پیوند مذهبی، دقیقاً همان چیزی است که هم میان ایران و سوریه، و هم میان ایران و عراق برقرار است.

وی در ادامه نوشته است: موافق مهادین، روزنامه نگار اردنی، معروف به روابط نزدیک با سلطان هاشمی، دو شب پس از دیدار پادشاه از حرم، در تلویزیون ظاهر شد و گفت: "هشتاد درصد شیعیان لبنان اصالتاً  اهل کراک هستند."

سایت های رسانه ای اردن این اظهارات را تکرار کردند که ایران در حال بررسی ساخت فرودگاه در کراک است. در تاریخ 3 جولای ، تلویزیون اردن برنامه ای را پخش کرد که در آن سخنرانان مختلف ادعا کردند استقبال از ایرانیان به عنوان گردشگر در اردن کاملاً ایمن است.

بر اساس این گزارش، اردن به دلیل شیوع COVID-19 ، فساد، سو مدیریت و کمبود منابع طبیعی ، از جمله آب ، از مشکلات مالی شدیدی رنج می برد. ملک عبدالله معتقد است که گشودن درها به روی کشور مسلمان شیعه، امان را از بحران ها نجات می دهد. اما به ادعای کوهن که این امر را  یک شمشیر دو لبه توصیف کرده که می‌تواند تهدیدی بالقوه علیه اسرائیل تلقی شود.

دعوای لفظی بی‌بی و بنت درباره اردن

بر اساس گزارش تایمز اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، رهبر جناح اپوزیسیون در اسرائیل، همزمان با انتقاد از توافق ۳جانبه احداث خط لوله نفت میان مصر، اردن و عراق که به ادعای وی با خطوط لوله تحت نظارت هم‌پیمانان ایران مرتبط خواهد شد، به تصمیم کابینه اسرائیل برای افزایش صادرات آب به اردن نیز تاخت.

خط لوله مورد اشاره نتانیاهو اولین بار در سال ۲۰۱۳ پیشنهاد شد، اما احداث آن هنوز آغاز نشده است. نتانیاهو در کنست اسرائیل گفته که ساخت این شبکه «به ایران قدرت اقتصادی عظیمی می‌دهد تا اقتصاد، برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های منطقه ای خود را توسعه دهد». 

نتانیاهو در مورد ارتباط  توسعه خطوط لوله نفتی عراق به اردن و مصر با متنفع شدن ایران توضیحی نداده، اما با توجه به روابط کنونی ایران و عراق، هرگونه مشارکت با عراق در این پروژه را به نفع تهران دانسته است. 

نفتالی بنت هم اظهارات نتانیاهو در کنست را بی‌پاسخ نگذاشت و گفت دولت او در حال تقویت روابط با اردن به خاطر پیشبرد منافع اسرائیل است و نتانیاهو را متهم کرد که با سخنانش این روند را به خطر می‌اندازد. به نوشته تایمزآواسرائیل، اردن مدتی است با خشکسالی شدیدی روبه‌رو شده و دولت نفتالی بنت به تازگی با دو برابر کردن صادرات آب به آن کشور موافقت کرد.

بُهت‌آور، مثل اعلامیه صلح قاهره و تل‌آویو 

امان از متحدان اسرائیل در منطقه به‌شمار می‌آید و انتقاد علنی مقامات ارشد اسرائیلی از پادشاهی اردن تاکنون امری بسیار نادر بوده است، اما به همان اندازه شیفت استراتژیک پادشاه اردن به سمت تهران نیز یک تغییر رویکرد نادر بوده و آنگونه که ادی کوهن توصیف کرده است همانند اعلامیه ۴۰ سال پیش انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر مبنی بر صلح با اسرائیل، بهت‌آور است.

نتیجه خنجر از پشت ترامپ، بن‌سلمان و نتانیاهو؟

خبرگزاری رسمی اردن (پترا) ۱۵ فروردین در گزارشی از بازداشت شاهزاده حمزه بن حسین ولیعهد سابق به همراه ۲۰ نفر دیگر به دلیل آنچه تهدید برای امنیت کشور اردن خوانده شد، خبر داده بود.

چندی بعد دادگاه امنیت ملی اردن کیفرخواست صادره در حق «باسم ابراهیم عوض الله»، رئیس اسبق دیوان پادشاهی اردن و «حسن بن زیدحسین»، که به علت تضعیف امنیت و ثبات اردن بازداشت هستند را تایید کرد. خبرگزاری رسمی اردن نیز اعلام کرد حازم عبدالسلام المجالی، قاضی نظامی و دادستان کل دادگاه امنیت ملی اردن کیفرخواست صادره در خصوص باسم ابراهیم عوض الله و حسن زید حسین که به اتهام تحریک برای مخالفت با نظام سیاسی اردن و به خطر انداختن امنیت جامعه و ایجاد فتنه بازداشت هستند، تایید کرد.

اما مدتی بعدتر، «دیوید ایگنسیوس» روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست  بر اساس اطلاعات حاصل از گفت‌وگو با ۱۰ مسئول کنونی یا پیشین آمریکایی و خاورمیانه‌ای مطلع از حوادث -بدون ذکر نام آن‌ها- به تشریح جزییات کودتای نافرجام اردن پرداخت و از نقش احتمالی «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان، «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر وقت اسرائیل و «دونالد ترامپ» رییس جمهوری سابق آمریکا در این ماجرا پرده برداشت.

این روزنامه‌نگار آمریکایی اظهار داشت که از طریق یک مسئول سابق در دستگاه های اطلاعاتی غرب، از گزارش تحقیقات اردن درباره این قضیه مطلع شده که نشان می دهد، اقدامات توطئه کنندگان ادعا شده، در حد کودتا از لحاظ حقوقی و سیاسی نبوده اما کوششی برای تهدید ثبات اردن و تحریک برای ایجاد فتنه بوده است.

به گفته وی، این گزارش‌ها حاکی از آن است که «حمزه بن الحسین» شاهزاده اردنی، در این قضیه متهم نشده است اما خود و خانواده‌اش در خانه‌شان توسط برادرش ملک عبدالله در حصر خانگی تحت نظر هستند. بر اساس این گزارش‌ها، شاهزاده حمزه هنوز برکناری خود از منصب ولیعهدی در سال ۲۰۰۴ را نپذیرفته و برای معرفی خود به عنوان گزینه جایگزین برادر ناتنی‌اش، ملک عبدالله تلاش کرده است.

به نوشته واشنگتن پست، «باسم عوض الله» مشاور نزدیک به ولیعهد عربستان اقدام به ترویج معامله قرن، تضعیف موضع اردن و موضع پادشاه نسبت به فلسطین و قیمومیت مقدسات اسلامی و مسیحیت در قدس توسط خاندان هاشمی می‌کرد.

ایگنسیوس می‌افزاید: حوادث اردن، ناظرانی را که فکر می کردند ملک عبدالله دوم در واکنش به حوادث درون خاندان پادشاهی زیاده‌روی می‌کند، غافلگیر کرد.

اما بازنگری دقیق ماجرا، که از منابع آمریکایی، انگلیسی، سعودی، اسرائیلی و اردنی جمع آوری شده، به روشنی نشان می‌دهد که فشار بر پادشاه اردن واقعی بوده و از زمانی که ترامپ برای پیشبرد طرح معامله قرن خود در خاورمیانه با نتانیاهو و محمد بن سلمان تلاش می کرده، این فشارها تشدید شده است.

به گفته یک فرد آمریکایی که پادشاه اردن را به خوبی می شناسد، ملک عبدالله اردن در سه سال گذشته احساس کرده که ترامپ، نتانیاهو و محمد بن سلمان، همه تلاش می کردند وی را از قیمومیت مسجد الاقصی کنار بزنند.

با تشدید فشارها بر پادشاه اردن در داخل و خارج از کشور، دستگاه های امنیتی تحقیقاتی جهت کشف تهدیدات احتمالی برای نظام اردن را آغاز کردند. ایگنسیوس با بیان اینکه مدارکی که آنها جمع آوری کرده اند هنوز در دادگاه های اردن یا مجامع بین المللی مطرح نشده، اذعان داشته که قضاوت نهایی در مورد آنها دشوار است، و با این حال یادآور می‌شود که اقدام‌های سریع ایالات متحده و سایر کشورهای غربی در استقبال از ملک عبدالله پس از انتشار گزارش‌های توطئه ادعایی در آوریل گذشته نشان داد که آنها نگرانی‌های پادشاه اردن را بطور جدی درک و تأیید کرده‌اند.

طبق گزارش تحقیقات اردن که از دو سال پیش آغاز شد، در اواسط سال ۲۰۱۹، حسن بن زید با مقامات یک سفارت خارجی ملاقات کرده است تا در مورد موضع کشورشان در حمایت از شاهزاده حمزه به جای پادشاه اردن اطلاع حاصل کند. پس از آن، حسن بن زید به ارتباط خود با سفارت ادامه داد. مقام پیشین اطلاعاتی غربی می‌گوید که وی معتقد است سفارت مورد نظر ممکن است متعلق به ایالات متحده بوده باشد.

در سال ۲۰۲۰، شماری از شخصیت های قبیله‌ای در اردن با دستگاه های امنیتی ارتباط برقرار کرده و آنها را در جریان تلاش‌های معاونان شاهزاده حمزه برای کسب حمایت از آنها و از خانواده هایشان قرار دادند.

این گزارش همچنین نشان می دهد که در اواخر سال ۲۰۲۰ داده‌های اطلاعاتی از تشدید ارتباطات بین شاهزاده حمزه، حسن بن زید و باسم عوض‌الله حکایت داشته است.

عوض الله به یک افسر اطلاعاتی سابق آمریکا  گفت که مسجدالاقصی محل نزاع ماست. به گفته این مقام سابق در آمریکا، عوض الله ادامه داد که ملک عبدالله [دوم] از مسجد الاقصی برای ترساندن ما و حفظ نقش خود در خاورمیانه استفاده می‌کند.  این مقام سابق اظهار داشت که عوض الله گفته بود که محمد بن سلمان ناراحت و ناامید است که نمی تواند به توافق صلح با اسرائیل برسد، زیرا پادشاه عربستان (ملک سلمان پدر محمد) به مواضع خود در مورد قدس پایبند است.

گزارش تحقیقاتی اردن ادعا می‌کند که روند توطئه در سال ۲۰۲۱ شتاب گرفت، و سرویس های امنیتی پیام های واتساپ را بین سه توطئه‌گر ادعایی رهگیری کردند که نشان می‌داد آن‌ها شاهزاده حمزه را ترغیب به قیام می‌کنند. این پیام‌ها همچنین دخالت افراد و احزاب دیگر را نیز نشان می‌دهد.

به گفته این مسئول سابق اطلاعاتی در یکی از پیام ها آمده است که عوض الله می‌گوید ارتباطات حمزه و سران قبائل مورد حمایت «رئیس من» است که به احتمال زیاد منظور محمد بن سلمان است.

این گزارش‌ها، عوض الله را به توطئه با همدستی طرف‌های خارجی و تلاش برای تضعیف نقش اردن به عنوان قیم اماکن دینی اسلامی در قدس متهم می‌کند، و می‌افزایند: «در زمانی که اردن در حال مبارزه با بیماری همه گیر کرونا بود، شاهزاده حمزه ارتباط خود را با شیوخ قبایل و دیگر گروه های اردنی شدت بخشید و در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳۰ نشست در این زمینه برگزار کرد».

هنگامی که عوض الله ناگهان قصد داشت عربستان سعودی را به مدت یک هفته ترک کند، مقامات اردن تصمیم گرفتند که زمان اقدام رسیده است.

نمایندگان سرویس های اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل (موساد و شین بت) با ارسال پیام های خصوصی به پادشاه اردن، هرگونه نقش در توطئه ادعایی را رد کردند. اما به گفته یک مقام اطلاعاتی سابق آمریکا که پیام‌ها را خوانده، این تلاشی خیره‌سرانه بوده که به پادشاه بگویند ما این کار را انجام ندادیم، دستور از طرف مقام بالاتر از ما آمده که احتمالاً منظور آنها نتانیاهو است.

حالا نتانیاهو پس از ۱۲ سال از نخست‌وزیری برکنار شده، دونالد ترامپ با همه هیاهویی که به راه انداخت، از کاخ سفید (و نیز یوتیوب، فیس‌بوک و توئیتر) اخراج شده و محمد بن سلمان پس از یکه‌تازی‌اش در دوران ترامپ (که تا صدور فرمان سلاخی روزنامه‌نگار منتقدش در خاک ترکیه پیش رفت) امروز از ترس تنبیه شدن توسط بایدن کاملاً مراقب است در داخل و خارج از پادشاهی سعودی پا را فراتر از انتظارات واشنگتن نگذارد.

طبیعی است که پادشاه اردن حتی در نبود نتانیاهو و ترامپ در رأس قدرت، باز هم نتواند به اسرائیل، آمریکا و سعودی اعتماد کند و در زمانه بحران به دنبال تکیه‌گاهی دیگر باشد. و در چنین وضعیتی برجسته‌ترین نامی که به ذهن عبدالله دوم و مشاورانش می‌رسد، احتمالاً ایران خواهد بود. شواهد و قرائن تازه نیز، این تغییر نگاه امان به سوی تهران را تأیید می‌کند.